آفتاب گرفتن و برنزه شدن در روزهای کنونی یک ترند است. یک رویکرد و رویه که از سال ها پیش طرفدار داشته است. اما در سال های اخیر طرفدار آن بیشتر هم شده است. این رویکرد در واقع نوعی دستکاری صورت به منظور ایجاد حس سرزندگی و انرژی است. در واقع برخی پوست روشن را نشانی از رنگ پریدگی و ضعف و پوست تیره را نشانی از قوت و نشاط و انرزی می دانند.
برخی معتقدند فردی که پتیره دارد، یعنی سالم تر و زیباتر است. برخی هم برعکس به دنبال روشن کردن پوست خود هستند. به هر حال داستان فراورده های آرایشی بهداشتی همیشه دستکاری ظاهر است. دست زدن به ترکیب خود و رسیدن به وضعیتی تازه. تیره کردن پوست با استفاده از فرآورده های برنزه کننده چند سالی است به عنوان یک رویکرد جذاب برای بسیاری شناخته شده است. پیش از آن اغلب افراد یا با استفاده از آفتاب یا با استفاده از سولاریوم و پارلور به برنزه کردن خود می پرداختند.
اصول و مقدمات آفتاب گرفتن و برنزه شدن
آفتاب گرفتن و برنزه شدن می تواند بسیار مفید و در عین حال به شدت خطرناک باشد. به طور کلی افرادی که پوست تیره تری دارند، معمولا کمتر در معرض ابتلا به آفتاب سوختگی هستند. در عین حال این افراد در اثر تماس با اشعه خورشید می توانند با افزایش ریسک ابتلا به انواع سرطان پوست مواجه شوند. برای مقابله با این مسئله باید اصولی را در برنزه کردن رعایت کرد. در ادامه به برخی از این اصول اشاره می کنیم.
مزایا و معایب آفتاب گرفتن برای پوست
از مهم ترین مزایای آفتاب گرفتن می توان به تولید بیشتر مولکول ویتامین D3 در پوست اشاره کرد. ویتامین D3 یکی از ترکیباتی است که برای ساخت استخوان ضروری است. این ویتامین در همکاری با کلسیم و ویتامین K2 به استخوان سازی می پردازد. این مجموعه از مواد معدنی در فرمولاسیون برخی از مهمترین مکمل های تغذیه ای دیده می شوند.
به عنوان مثال در فرمولاسیون مکمل هایی مانند قطره خوراکی پدیا D3 و قطره آد پلاس کا 2 داروافشان شایگان اشاره کرد. همچنین در فرمولاسیون برخی مکمل ها مانند استئوکلسیزین داروافشان شایگان از کلسیم و ویتامین D3 استفاده شده است. از فرمولاسیون ترکیبی ویتامین D3، ویتامین C و زینک در فرمولاسیون مکمل دیگری به نام فول کر هم استفاده شده است.
روش‌های ایمن برای برنزه شدن در تابستان
بسیار مهم است که به هنگام برنزه شدن از لوسیون ها و کرم های ضدآفتاب با SPF معادل 30 استفاده شود. این میزان SPF می تواند از پوست در برابر تابش UV حفاظت کند. در عین حال به اندازه ای بالا نیست که مانعی در برابر برنزه شدن پوست ایجاد کند. لوسیون های ضدآفتاب با SPF معادل 30 می توانند از پوست در تمامی نواحی در معرض تابش UV حفاظت کند.
برخی نکات را در حین برنزه شدن به خصوص در زیر آفتاب باید رعایت کرد. به عنوان مثال نباید از روغن های برنزه کننده ای استفاده کرد که فاقد قدرت محافظت در برابر نور خورشید هستند. در صورتی که بعد از قرار گیری در معرض نور خورشید دچار تعریق شدید بهتر است در زیر سایه مدتی استراحت کنید. حتما برنزه کردن را به صورت متناوب انجام دهید.
یعنی هر از چند گاهی به پوست خود استراحت دهید. هر از چند گاهی باید وضعیت قرارگیری بدنتان را تغییر دهید تا از این طریق بدن شما بهتر و یکنواخت تر رنگ بگیرد. این کار مانع از سوختن یک ناحیه از بدن شما می شود. از مواد غذایی و مکمل های حاوی درصد بالای لیکوپن، بتاکاروتن و ویتامین های خانواده رتینول استفاده کنید.
این ترکیبات آنتی اکسیدان های قدرتمندی هستند. در عین حال کروموفور های قدرتمندی برای جذب نور دارند. این ترکیبات در کنار ترکیباتی مانند دی هیدروکسی استون در فرمولاسیون بسیاری از روغن ها و لوسیون های برنزه کننده استفاده می شوند. سعی کنید بعد از آفتاب گرفتن حتما از لوسیون های خنک کننده بدن استفاده کنید.
لوسیون بدن شاربوت می تواند در این زمینه موثر باشد. این لوسیون ها معمولا حاوی مقادیر اندکی از آلانتوئین هستند. آلانتوئین باعث رفع التهاب موضعی و کمک به کاهش سوزش و درماتیت می شود. سعی کنید از لباس های مناسبی استفاده کنید تا تمام بدن به طور یکنواخت برنزه شود. به خصوص اگر فرآیند فوق را در تابستان انجام می دهید، باید از اصول روتین پوستی در تابستان آگاه باشید. اصول روتین پوستی در هر شرایطی باید با توجه به موقعیت فرد و وضعیت فیزیولوژیک وی رعایت گردد.
محصولات برنزه کننده
سه نوع فرآورده آرایشی بهداشتی با خاصیت برنزه کننده کرم ها، لوسیون ها و اسپری ها هستند. اسپری ها در مقایسه با کرم ها و لوسیون ها سهولت استفاده بیشتری دارند. البته قیمت آن ها هم در اغلب موارد بالاتر است. کرم های برنزه کننده می توانند برای نواحی کوچکتری مورد استفاده قرار گیرند. لوسیون های برنزه کننده هم می توانند در سطح وسیع تری استفاده شوند.
تأثیرات کوتاه‌مدت و بلندمدت آفتاب گرفتن بر پوست
از جمله تاثیرات کوتاه مدت آفتاب گرفتن بر روی پوست می توان به تغییر رنگ فوری پوست اشاره کرد. ممکن است در اثر تابش شدید نور خورشید پوسته پوسته شدن و درماتیت رخ دهد. در افرادی که دچار بیماری های پوستی التهابی از جمله سوریازیس هستند، این تابش UV ممکن است باعث مشکلات بیشتری برای پوست شود. استفاده از ژل آلوئه ورا پس از تماس با نور خورشید باعث می شود میزان این التهاب پوستی کاهش یابد.
محافظت از پوست در هنگام آفتاب گرفتن
وقتی می خواهید آفتاب بگیرید، حتما باید نیم ساعت قبل از آن از لوسیون و کرم ضدآفتاب با SPF معادل 30 استفاده کنید. باید حتما به صورت اپیزودیک به پوست خود استراحت بدهید. باید یک محل سایه داشته باشید که تقریبا هر نیم ساعت به آن پناه ببرید. باید در ساعات تابش مستقیم نور خورشید که بالاترین اندکس UV را دارند، از آفتاب گرفتن خودداری کنید.
باید پوست خود را حتما در مراحلی استراحت دهید. باید بعد از آفتاب گرفتن حتما از ژل آلوئه ورا و قبل از آن از ضدآفتاب و روغن های گیاهی استفاده کنید. نباید پوست را بیش از حد ظرفیت آن برای تولید ملانین تحت تابش آفتاب قرار داد. پوست درجه صفر که در مناطقی مانند شبه جزیره اسکاندیناوی دیده می شود، اصلا ظرفیت برنزه شدن ندارد. این پوست بلافاصله می سوزد. این پوست ظرفیت چندانی برای تولید ملانین ندارد. در مقابل پوست درجه شش که کاملا سیاه است، اصلا نمی سوزد. بقیه پوست ها در این میانه قرار می گیرند.
تفاوت بین برنزه شدن طبیعی و استفاده از سولاریوم
در برنزه شدن طبیعی شدت UV دریافتی لزوما قابل کنترل نیست. در استفاده از سولاریوم شما هم شدت پرتو دریافتی و هم طول موج آن را می توانید کنترل کنید. اما در آفتاب گرفتن این وضعیت نیست. باید در نظر داشت که معمولا در سولاریوم به طور خاص از امواج UVB استفاده می شود. با این حال تابش بیش از حد این امواج می تواند در سولاریوم باعث بروز آفتاب سوختگی یا Solar Erythema می شود.
آفتاب گرفتن و ویتامین D
یکی از نکاتی که همیشه بیان می شود، این است که قرار گرفتن در معرض تابش نور خورشید خوب است چون باعث افزایش میزان تولید ویتامین D3 در بدن می شود. همه باید بدانند که فرم اصلی ویتامین D3 در پوست فرم غیرفعال آن است. فرمی که به آن دهیدروکلسترول می گویند. وقتی امواج UV به آن برخورد می کند، این ترکیب به کوله کلسیفرول تبدیل می شود.
این ترکیب در مرحله بعد در کبد به صورت هیدروکسی کوله کلسیفرول تبدیل می گردد. در مرحله بعدی هیدروکسی کوله کلسیفرول در بافت کلیه به صورت ترکیبی با سه گروه هیدروکسی در می آید. به این ترکیب اصطلاحا کلسیتریول می گویند. این ترکیب در حال حاضر در داروخانه ها هم به صورت پرل موجود است. کلسی تریول فرم فعال نهایی ویتامین D3 است.
با این همه نباید از خاطر برد که مصرف این ویتامین از راه خوراکی بسیار بهتر از دریافت آن از نور خورشید است. افرادی که تصور می کنند با تابش نور خورشید می توانند مشکل کمبود ویتامین D را حل کنند و در عین حال دچار مشکل پوستی نمی شوند کاملا در اشتباه اند. قرار گرفتن طولانی در معرض تابش خورشید برای تامین ویتامین D3 به هیچ وجه توجیه مناسبی نیست.
تغذیه مناسب برای حفظ رنگ برنزه پوست
یکی از مهمترین ترکیبات قابل استفاده برای برنزه کردن منابع غذایی حاوی ترکیبات خانواده رتینول و بتا کاروتن است. این ترکیبات از نظر ساختار شیمیایی دارای کروموفر های با طول کنژوگاسیون بالا هستند. این ترکیبات می توانند ایجاد رنگ هایی مانند نارنجی، زرد و … می شوند. غذاهایی مثل هویج، سیب‌زمینی شیرین و کلم پیچ می توانند در مقادیر بالا باعث ایجاد رنگ خاصی در پوست شوند. این رنگ می توانید طیفی از رنگ نارنجی تا طلایی و برنزه باشد.
علائم و درمان سوختگی‌های ناشی از آفتاب گرفتن
برای درمان آفتاب سوختگی در درجه اول باید محل را با استفاده از شامپو بچه یا یک شوینده ملایم شستشو داد. در مرحله بعدی باید پوست را خشک کرد و آن را با لایه نازکی از سیلور سولفادیازین و زینک اکساید پوشاند. استفاده از کورتون یا لیدوکائین موضعی چندان توصیه نمی شود.
اما در برخی موارد ممکن است برای کاهش درد موضعی از لیدوکائین با مقادیر بسیار کم استفاده شود. سرد کردن موضع با اسپری های سرد حاوی لیدوکائین بعضا ممکن است انجام شود، اما این اسپری ها به دلیل این که معمولا حاوی درصدی الکل و مواد هیدروکربنی فرار هستند توصیه نمی شوند.
روش‌های طبیعی و خانگی برای تسریع فرآیند برنزه شدن
در سال های اخیر روش های جدیدی برای برنزه کردن در خانه مطرح شده است. از جمله استفاده از قهوه و حنا. استفاده از لیمو، روغن زیتون، روغن جوجوبا، آب گوجه فرنگی و آب انار هم از جمله روش های مشابه است. استفاده از این روش ها در کنار استفاده از فرآورده های برنزه کننده به مراتب ریسک کمتری از برنزه کردن با آفتاب و سولاریوم دارد. سولاریوم یکی از خطرناک ترین روش ها برای برنزه کردن است. این روش به خصوص برای زنان باردار اصلا توصیه نمی شود.
تاثیر کرم‌های ضدآفتاب بر فرآیند برنزه شدن
کرم های ضدآفتاب دارای شاخص SPF بالاتر از 30 می توانند باعث کاهش کارایی برنزه کردن پوست شوند. اما کرم های ضدآفتاب با مقادیر کمتر SPF اثرات مضر UV را می پوشاند. در عین حال مانع از برنزه شدن پوست نمی شوند. برخی از روغن های گیاهی مانند روغن آووکادو، روغن آرگان و روغن جوانه گندم هم ممکن است در لوسیون ها و روغن های مورد استفاده در برنزه کردن استفاده شوند. این روغن ها می توانند باعث کمک به کنترل عوارض نامطلوب UV شوند.
آیا آفتاب گرفتن می‌تواند خطر ابتلا به سرطان پوست را افزایش دهد؟
آفتاب گرفتن در صورتی که به درستی و با رعایت نکات احتیاطی رخ ندهد، حتما باعث افزایش احتمال بروز سرطان پوست می شود. سرطان پوست به اشکال مختلفی رخ می دهد. یکی از شایع ترین انواع آن در ایران سرطان بازال سل است. این نوع سرطان در بسیاری موارد البته خوش خیم است.
روش اصلی درمان آن جراحی و خارج ساختن بافت تومورال است. با این همه احتمال بروز سرطان های بدخیم هم در اثر آفتاب گرفتن افزایش می یابد. اما با استفاده صحیح از لوسیون ضد آفتاب با SPF معادل 30 می توان احتمال بروز این اختلالات خطرناک را کاهش داد.
برنزه شدن در دوران بارداری
به طور قاطعانه به شما توصیه می کنیم به دنبال برنزه شدن در دوران بارداری نباشید. این دوران بسیار حساس است. موادی که در فرآورده های برنزه کننده به کار برده می شوند معمولا مولکول هایی با وزن پایین هستند. این مولکول ها می توانند در شیر ترشح شوند. این ترکیبات می توانند از جفت یا پلاسنتا عبور کنند.
بنابراین اصلا توصیه نمی شود از این فرآورده ها استفاده شود. در عین حال وقتی در معرض تابش UV قرار می گیرید مقدار زیادی رادیکال های آزاد اکسیداتیو در بدن شما تولید می شود. این ترکیبات همگی سمی هستند. این ترکیبات می توانند به بدن جنین آسیب برسانند.
برنزه شدن بدون آفتاب
برای برنزه شدن بدون آفتاب می توان از فرآورده هایی استفاده کرد که به آن ها اصطلاحا Sunless Tanning Agents می گویند. این فرآورده ها حاوی مواد رنگی مانند دی هیدروکسی استون هستند. این ترکیبات در واقع با پروتئین های پوست وارد واکنش می شوند. به این ترتیب می توانند در پوست ایجاد رنگ کنند. این برنزه شدن می تواند با ترکیبات دیگری هم رخ دهد.
عوامل موثر بر رنگ برنزه پوست
یکی از عوامل مهم موثر بر رنگ پوست میزان گردش خون و وضعیت خونسازی است. هر چه در بدن فرد خونسازی سنگین تر و بیشتر باشد پوست سرخ تر به نظر می رسد. برخی از افراد که به فشار خون بالا مبتلا هستند در نواحی مختلفی از پوست صورت حالاتی شبیه سرخی های موضعی نشان می دهند. همچنین صفرا نقش بسیار مهمی در تنظیم رنگ پوست دارد.
افرادی که مزاج صفراوی دارند و دچار مشکلات کبدی هستند، دچار زردی می شوند. در کنار این دو مورد تولید ملانین نیز در تعیین رنگ پوست دخالت دارد. این سه مورد، یعنی خون و صفرا و ملانین در فرهنگ طب کهن با اسامی مزاج دم، صفرا و سودا شناخته می شوند.
نقش هورمون‌ها و تغییرات فصلی در برنزه شدن پوست
هورمون ها به خصوص هورمون های زنانه نقش مهمی در تغییرات ظاهر پوست دارند. همه می دانیم که در دوران بارداری ممکن است تغییراتی در تنالیته رنگ پوست خانم باردار ایجاد شود. این تغییر هورمونی می تواند در نهایت باعث افزایش فعالیت ملانوسیت های پوست می شود. این سلول ها به تولید ملانین می پردازند.
این سلول ها می توانند در سطح گسترده ای از بدن و به خصوص صورت باعث تیرگی پوست می شوند. گاهی تغییرات فصلی هم در شدت برنزه شدن پوست تاثیر گار باشد. طبیعتا در تابستان بیشتر می توان به سراغ برنزه کردن با تابش آفتاب رفت. در فصل های دیگری که هوا ابری است، بیشتر احتمال پیری پوست مطرح می شود.
آفتاب گرفتن در مناطق مختلف
آفتاب گرفتن در برخی مناطق خاص در کره زمین می تواند بسیار خطرناک باشد. به عنوان مثال در مناطقی از جهان مانند استرالیا که پوشش لایه اوزون به خوبی برقرار نیست، میزان اندکس UV بسیار بالا و در مناطقی حتی بین 10 تا 11 است. این وضعیت باعث شیوع گسترده ملانوما در استرالیا شده است.
طبیعتا در چنین مناطقی اصلا خوب نیست آفتاب بگیرید. همه ما دهه شصتی ها با سریالی به نام اسکیپی خاطره داریم. کانگوروی بامزه ای که با پسری شیطان و البته باهوش در دشت ها و جنگل ها می دویدند. با پدری که جنگلبان بود. متاسفانه بازیگر نقش پدر آن کودک، یعنی تونی بری (Tony Berry) در اثر ابتلا به ملانوما در نهایت پس از سال ها فوت کرد. او حتی یک پای خود را بر اثر ملانوما از دست داد.
پیشگیری از پیری زودرس و آسیب‌های پوستی ناشی از آفتاب گرفتن
همان طور که پیش تر هم توضیح دادیم تابش UV به خصوص UVA نقش مهمی در تشدید پیری پوست دارد. به همین خاطر مهم است که در نظر داشته باشیم قرار گرفتن مکرر و طولانی در معرض آفتاب به سلامت پوست آسیب جدی می زند. قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور خورشید می تواند باعث تخریب بافت کلاژن زیر پوستی می شود. مصرف خوراکی مکمل هایی مانند کلاژگان پلاس داروافشان شایگان می تواند در این زمینه مفید باشد.
راهکارهای حفظ و مراقبت از پوست برنزه در طول سال
وقتی بر روی پوست برنزه از فرآورده های لایه بردار استفاده می کنیم، بخش مهمی از لایه سطحی پوست که تولید ملانین در آن افزایش یافته است از بین می رود. بنابراین بسیار مهم است که شما بکوشید از سلامت پوست خود حفاظت کنید. نگذارید این پوست دچار افزایش محتوای چربی شود. نگذارید این پوست با تولید چربی بالا دچار حالت آکنه ولگاریس شود.
باید در نظر داشته باشید که مشکلات هورمونی را حل کنید. در غیر این صورت مجبور خواهید بود از فرآورده های لایه بردار استفاده کنید. این وضعیت در نهایت منجر به از بین رفتن لایه سطحی برنزه شده می شود. چه این برنزه شدن با استفاده از تابش UV باشد، چه با استفاده از مواد رنگی موجود در فرآورده های برنزه کننده.
مطلب دوم این است که بر روی پوست برنزه شده باید از فرآورده های پوشاننده مناسب استفاده شود. مثلا از کرم پودر های بدون چربی، فرآورده های کاموفلژ و مانند آن استفاده شود. این کار باعث می شود آسیب لایه های سطحی در اثر تعریق و ترشح غدد چربی کمتر گردد. روتین پوستی ممکن است نیاز به تغییراتی داشته باشد.
استفاده از ژل ها و شوینده های بسیار قوی باید محدود شود. در عین حال باید از کرم های مغذی به خصوص کرم های شب و نیز ضدآفتاب و کرم های محافظ استفاده شود. استفاده از لوسیون های مرطوب کننده و هیدراتانت مانند لوسیون مرطوب کننده شاربوت می تواند یک نقش ترمیمی بر روی بافت پوست داشته باشد. این محصول می تواند بخش بزرگی از التهاب های پوستی و عوارض ناشی از تابش UV را مهار سازد.
سخن پایانی
برنزه کردن طرفداران بسیاری در بین مردم دارد و بسیاری از این افراد برنزه کردن را یکی از ملاک های زیبایی و بلکه سلامت عمومی بدن می دانند. برای برنزه کردن پوست راه های مختلفی وجود دارد. روش هایی مانند آفتاب گرفتن یا حمام آفتاب، سولاریوم و محصولات برنزه کننده از این دست محصولات به شمار می آیند.
به طور کلی استفاده از سولاریوم به هیچ عنوان توصیه نمی شود. برنزه کردن با استفاده از آفتاب باید مقدماتی داشته باشد. باید اصولی را رعایت کرد تا دچار مشکلات ناشی از آفتاب سوختگی و خطرات دیگر نشد. همچنین باید در نظر داشت که استفاده از فرآورده های برنزه کننده شیمیایی و نیز روش های طبیعی خانگی می تواند جایگزین مناسبی برای استفاده از آفتاب و سولاریوم برای برنزه کردن باشد.