فنوکسی اتانول یک ترکیب از خانواده نگهدارنده هاست. این ترکیب در اصل یک الکل است. الکلی که ساختار دوگانه دوست دارد. ساختاری که بخشی از آن آبدوست و بخش آب گریز است. بخشی خاصیت الکلی و بخشی حالت آروماتیک دارد. ترکیبات نگهدارنده می تواند آلودگی میکروبی محصولات دارویی و آرایشی بهداشتی را به تاخیر بیندازد یا از آن جلوگیری کند.
نگهدارنده ها باعث افزایش عمر مفید قفسه ای محصولات دارویی و آرایشی بهداشتی می شود. با این حال، نگرانی فزایندهای در مورد ایمنی مواد نگهدارنده وجود دارد. به عنوان مثال در برخی مطالعات خبر از خاصیت بالقوه سرطان زایی این ترکیبات به میان آمده است. یک گروه از ترکیبات نگهدارنده بسیار معروف مشتقات پارابن هستند.
برخی مطالعات نشان داده است که این ترکیبات ممکن است باعث افزایش احتمال بروز بیماری های پوستی و به خصوص سرطان پوست شود. به نظر می رسد پارابن ها می توانند با نفوذ به عمق پوست باعث جذب اشعه UV شود. به این ترتیب با جذب UV باعث افزایش احتمال بروز ملانوما یا سرطان پوست می گردد. به خصوص جذب اشعه UVC که یک اشعه حقیقتا سرطان زا است. از این مشتقات در فرمولاسیون بسیاری از فرآورده های آرایشی بهداشتی و حتی مواد خوراکی استفاده شده است.
فنوکسی اتانول چیست؟
فنوکسی‌اتانول یک مایع روغنی بی رنگ است. این محصول بویی شبیه به اعضای خانواده رزاسه و به خصوص گل رز دارد. این ترکیب هم به عنوان حلال و هم به عنوان نگهدارنده مورد استفاده قرار گرفته است. مطالعات و بررسی های اخیر نشان داده است که پارابن عوارض هورمونی خطرناکی دارد. به همین خاطر محصولات آرایشی بهداشتی فاقد پارابن محبوبیت قابل توجهی یافته است.
امروزه بسیاری از تولیدکنندگان محصولات آرایشی و بهداشتی از فنوکسی اتانول در فرمولاسیون محصولات مراقبتی و بهداشتی استفاده می‌کنند. فنوکسی اتانول در منابع طبیعی مانند کاسنی و چای سبز وجود دارد. در برخی مطالعات مشخص شده است که فنوکسی اتانول می تواند اثرات ضد آکنه هم داشته باشد.
انواع نگهدارنده ها
نگهدارنده ها را در دو دسته تقسیم بندی می کنند. یکی دسته ترکیبات نگهدارنده طبیعی و دیگری نگهدارنده های مصنوعی. یکی از نگهدارنده های طبیعی نمک طعام است. نمک طعام یا سدیم کلراید برای سال ها به عنوان نگهدارنده مورد استفاده قرار میگرفته است. این ماده با بیرون کشیدن رطوبت از غذا عمل میکند و باعث میشود که محیط غذا برای رشد و فعالیت باکتری ها و قارچ ها نامناسب گردد.
در گذشته بسیار پیش می آمده که از تکنیک نمک سود کردن برای نگهداری گوشت استفاده می شده است. شکر یکی دیگر از نگهدارنده های طبیعی است. با این که خود شکر می تواند یک منبع بسیار مناسب برای فعالیت و تغذیه قارچ ها باشد، به هر حال شکر یک جاذب آب به شمار می آید. به همین خاطر می تواند نقش مهمی در جلوگیری از آلودگی میکروبی داشته باشد.
شکر مانند نمک، رطوبت را از مواد غذایی خارج میکند و باعث میشود کمتر در معرض فساد قرار گیرند. معمولاً از شکر به عنوان یک کمک نگهدارنده در نگهداری فرآورده های تهیه شده از میوه استفاده می شود. به خصوص در نگهداری مرباها و ژله ها. سرکه اسید ضعیفی است که از رشد میکروارگانیزم ها جلوگیری میکند. این ترکیب معمولا درفرمولاسیون ترشی، سس مایونز و سس گوجه فرنگی استفاده میشود. یکی دیگر از ترکیبات نگهدارنده اسید سیتریک است. این ترکیب که همان جوهر لیمو است، در مرکبات به وفور یافت می شود. معمولا در فرمولاسیون نوشابه ها و آب میوه ها از این ترکیب به عنوان نگهدارنده استفاده می کنند.
نگهدارنده های مصنوعی
نگهدارنده های مصنوعی ترکیبات شیمیایی سنتز شده در آزمایشگاه هستند. این ترکیبات در مقادیر کم ایمن در نظر گرفته میشوند. یکی از معروف ترین انواع نگهدارنده ها ترکیبات خانواده بنزوات هستند. به عنوان مثال در بسیاری از فرآورده های نوشیدنی و آرایشی بهداشتی از سدیم بنزوات و پتاسیم بنزوات استفاده می شود. این ترکیبات نسبتا ارزان قیمت و در عین حال برای بروز اثرات ضد میکروبی بسیار مناسب هستند.
گروه دیگری از ترکیبات نگهدارنده مشتقات سولفیت هستند. سدیم سولفیت و گوگرد دی اکسید از ترکیبات گوگرد داری هستند که به عنوان نگهدارنده استفاده می شود. این ترکیبات به عنوان آنتی اکسیدان هم کاربرد گسترده ای دارند. از ترکیبات گوگردی در تهیه فرآورده های غذایی از میوه های خشک استفاده می شود. یکی دیگر از خانواده های نگهدارنده مصنوعی ترکیبات خانواده نیترات هستند.
مشتقات خانواده نیترات ها و نیتریت ها معمولا در گوشت های پخته شده مانند بیکن، ژامبون و سوسیس استفاده میشوند. این ترکیبات در مقادیر کم مشکلی ایجاد نمی کنند. ولی مصرف بیش از حد آنها می تواند بسیار خطرناک باشد. نیترات ها را بعضا در فرمولاسیون آب معدنی هم استفاده می کنند. به عنوان مثال از ترکیب سدیم نیترات در آب معدنی به وفور استفاده می شود.
این ترکیبات اثرات ضد قارچ و ضد باکتری دارند. از دیگر ترکیبات خانواده نگهدارنده مصنوعی می توان به سوربات ها اشاره کرد. از سوربات ها در فرمولاسیون شامپو ها به وفور استفاده شده است. همچنین از متیل کلروایزوتیازولین و کلروایزوتیازولین نیز به صورت گسترده به جای پارابن ها در فرآورده های آرایشی بهداشتی استفاده می شود. از جمله این فرآورده های آرایشی انواع شوینده ها و پاک کننده ها هستند. به عنوان مثال در فرمولاسیون فرآورده های اسکراب از این ترکیب به عنوان نگهدارنده استفاده می شود.
پروپیونات ها به طور گسترده در فرمولاسیون نان و محصولات مشتق از گندم استفاده می شوند. از جمله ترکیبات پرمصرف این خانواده می توان به کلسیم پروپیونات و سدیم پروپیونات اشاره کرد. برخی از این ترکیبات مصنوعی خاصیت آنتی اکسیدان دارند. به عنوان مثال هیدروکسی آنیزول بوتیله (BHA) و هیدروکسی تولوئن بوتیله (BHT) معمولاً در غذاهای فرآوری شده و لوازم آرایشی استفاده میشوند. این ترکیبات گاهی در فرمولاسیون فرآورده های استریل هم استفاده می شوند. عصاره های طبیعی مانند عصاره رزماری و روغن درخت چای نیز از جمله محصولات دارای خاصیت آنتی اکسیدان هستند.
موارد استفاده از مواد نگهدارنده
از جمله موارد استفاده از ترکیبات نگهدارنده می توان به تهیه فرآورده های غذایی اشاره کرد. فرآورده های غذایی و دارویی و همچنین فرآورده های آرایشی بهداشتی برای پایداری خود نیازمند حضور ترکیبات نگهدارنده هستند. به جز فرآورده هایی که حالت استریل دارند، بقیه ترکیبات برای پایداری نیاز به
اثرات بالقوه مواد نگهدارنده بر سلامتی
با وجود این که ترکیبات نگهدارنده به طور کلی ترکیباتی بی خطر در نظر گرفته می شوند، برخی شواهد از اثرات نامطلوب آن ها وجود دارد. به عنوان مثال ترکیباتی مانند هیدروکسی آنیزول بوتیله (BHA) و هیدروکسی تولوئن بوتیله (BHT) توسط آژانس بین المللی تحقیقات سرطان (IARC) به عنوان سرطان زای احتمالی انسان طبقه بندی شده است. یا استفاده از ترکیبات خانواده نیترات در فرآورده های گوشتی می تواند با افزایش احتمال بروز سرطان کولون همراه باشد.
نگهدارنده های مورد استفاده در فرآورده های شاربوت
ترکیبات مورد استفاده به عنوان نگهدارنده در فرآورده های آرایشی بهداشتی شاربوت از جنس خانواده مشتقات فنوکسی اتانول هستند. در فرآورده های شاربوت به هیچ وجه از مشتقات پارابن استفاده نشده است. این ترکیبات بالقوه سرطان زا هستند. به همین دلیل امروزه کمتر در فرآورده های آرایشی بهداشتی استفاده می شوند. در فرآورده های شاربوت به جای پارابن و مشتقات ایزوتیازولین از ترکیبات خانواده فنوکسی اتانول استفاده شده است.
سخن پایانی
نگهدارنده ها جزیی بسیار حیاتی و ضروری در فرمولاسیون فرآورده های غذایی، آرایشی – بهداشتی و دارویی هستند. استفاده از این ترکیبات به تولیدکنندگان اجازه میدهد محصولات ایمن و با کیفیت بالا با پایداری طولانی تولید کنند.
از آن جا که برخی از مطالعات مصرف مواد نگهدارنده را با احتمال بروز برخی مشکلات مرتبط با سلامت می‌دانند، استفاده از این ترکیبات تحت نظارت است و تولیدکنندگان باید استانداردهای ایمنی سخت‌گیرانه را رعایت کنند. باید همواره در نظر داشت که مصرف ترکیبات نگهدارنده حتما باید تحت نظارت باشد. استفاده از این ترکیبات باید در محدوده مجاز صورت پذیرد. همچنین برخی از نگهدارنده های مسئله دار از نقطه نظر سلامتی به تدریج با انواع سالم تری در حال جایگزینی هستند.
یکی از این ترکیبات مولکول فنوکسی اتانول است. فنوکسی اتانول در مقایسه با ترکیبات خانواده پارابن به مراتب پایداری بالاتری دارد. این محصول تا حدود زیادی جایگزین استفاده از نگهدارنده های کلاسیک شده است. در محصولاتی مانند میسلار واتر، کرم مرطوب کننده و هیدراتانت، لوسیون بدن و ماسک های موی شاربوت از این محصول به عنوان نگهدارنده استفاده شده است.
منابع
تهیه و تنظیم: تیم علمی شرکت داروسازی دانش بنیان داروافشان شایگان