آفتاب سوختگی تجربه‌ای است که همه افراد حداقل یکبار در طول عمر خود داشته‌اند. آفتاب‌سوختگی میتواند خفیف تا شدید باشد، نوع شدید آن با علائمی مانند قرمز شدن شدید پوست همراه است که معمولا دردناک نیز هست. این عارضه میتواند یا سبب به وجود آمدن لک‌های تیره و زبر روی پوست شود یا سبب خشکی پوست و چروک شدن آن شود.
پوست در عرض چند ساعت پس از قرارگرفتن در معرض پرتوهای UV خورشید یا منابع مصنوعی مانند لامپ‌های خورشیدی دچار التهاب و آسیب می‌شود. اینجاست که محافظت از پوست اهمیت زیادی می‌یابد. در ادامه این مقاله، قصد داریم تا راهکارهای مناسب برای درمان آفتاب‌سوختگی صورت و گردن را بیان کنیم.
گرمازدگی چیست و چگونه آن را تشخیص دهیم؟
گرمازدگی فرآیندی است که شخص در آن دچار سوختگی پوست، قرمزی، بالا رفتن دمای سطح پوست، تعریق شدید و علائم مشابهی می شود. بعضا در گرمازدگی شخص دچار کاهش شدید آب بدن می شود. این افراد در وضعیت دهیدراتاسیون قرار می گیرند. مقدار زیادی آب از دست می دهند. در این حالت ممکن است شخص دچار تپش قلب شود.
ممکن است دچار افت فشار خون شود. ممکن است حتی در وضعیت شوک هیپوولمیک قرار گیرد. در این وضعیت خون کافی به مغز نمی رسد. به این ترتیب شخص دچار افت شدید هوشیاری می شود. این وضعیت بسیار خطرناک است. باید به سرعت با استفاده از هیدروتراپی و تجویز مایعات بیمار را از وضعیت خطرناک خارج کرد.
علائم شایع گرمازدگی و راه‌های پیشگیری از آن
از جمله شایع ترین علائم گرمازدگی شدید می توان به تغییرات فشار خون، حالت تهوع و استفراغ و بی حالی اشاره کرد. معمولا فرد در این شرایط دچار حالت تهوع می شود. به این دلیل که خونرسانی به مغز به خوبی صورت نمی گیرد. در این حالت ممکن است حتی افت هوشیاری رخ دهد. این وضعیت بالقوه می تواند مشکل ساز باشد. فرد گرمازده ممکن است در معرض غش باشد. باید در نظر داشت که در اثر غش ممکن است شخص دچار آسیب مغزی شود که بسیار خطرناک است.
درمان‌های خانگی برای گرمازدگی
مصرف مایعات بسیار مهم است. استفاده از مقادیر قابل توجهی عرقیات طبیعی کمک کننده است. خنک کردن بدن، به خصوص در ناحیه پیشانی، دست ها و انتهای اندام تحتانی کمک کننده است. دوش آب ولرم می تواند کمک کننده است. البته نباید از دوش آب سرد استفاده کرد. در این صورت خطر شوک وجود دارد. به علاوه استفاده از آب میوه های خنک مانند آب هندوانه و آب طالبی هم می تواند کمک کننده باشد. باید شخص استراحت کند، پای او بالای قسمت سر قرار گیرد و به سمت چپ بدن بخوابد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
وقتی سطح هوشیاری پایین باشد یا شخص دچار سوختگی شدید می شود، باید حتما بیمار را از نظر سلامتی مورد بررسی قرار داد. باید نوار قلب تهیه شود. باید شخص از نظر ضربان قلب، نبض و فعالیت سیستم تنفسی مورد ارزیابی قرار گیرد. باید بررسی پالس اکسیمتری انجام گیرد. باید مشخص شود که شخص دچار افت یا افزایش فشار خون شده است یا خیر. اگر شخص به خصوص از نظر هوشیاری دچار مشکل شود، حتما باید به اورژانس مراجعه کرد. ممکن است این افراد نیاز به تزریق مایعات با حجم بالا داشته باشند.
تأثیر گرمازدگی بر کودکان و سالمندان
گرمازدگی برای کودکان و افراد سالمندان می تواند بسیار خطرناک تر باشد. گرمازدگی می تواند باعث افت شدید فشار خون در بدن سالمندان شود. همچنین با توجه به وزن پایین کودکان کاهش میزان آب بدن کودک می تواند به سرعت باعث وخیم شدن وضعیت سلامت او شود.
نقش هیدراتاسیون در پیشگیری و درمان گرمازدگی
هیدراتاسیون نقش مهمی در خنک کردن، کاهش تعریق بدن و تنظیم فشار خون دارد. هیدراتاسیون می تواند باعث تنظیم فشار خون شود و از این طریق بار قلب را کاهش می دهد. هیدراتاسیون می تواند مانع از هیپرپیرکسی و فشار به مغز می شود. هیدراتاسیون می تواند مانع از بروز شوک هیپوولمیک شود. هیدراتاسیون می تواند زمینه ساز تنظیم دمای بدن شود و از ایجاد هیپرپیرکسی پیشگیری کند.
چگونه در هوای گرم از خود مراقبت کنیم؟
استفاده از لباس سبک، مصرف مقدار کافی آب و استراحت به میزان کافی میتواند باعث جلوگیری از گرمازدگی ناشی از کاهش آب بدن شود. همچنین بسیار مهم است که در حین انجام فعالیت بدنی، در صورتی که زیر نور آفتاب هستیم از ضدآفتاب استفاده کنیم. فعالیت بدنی شدید در بانوان ممکن است کم خونی را تشدید کند.
علائم اولیه و هشداردهنده گرمازدگی
حالت تهوع، خواب آلودگی، گیجی و سردرد می تواند از علائم اولیه ابتلا به گرمازدگی باشد. فرد ممکن است احساس سرگیجه شدید کند. ممکن است دچار عدم تعادل شود. ممکن است در پوست احساس گر گرفتگی کند. این حالت را فلاشینگ می نامند. حالت عدم تعادل هم با عنوان آتاکسی شناخته می شود.
نکات ایمنی برای کارگران و افرادی که در محیط‌های گرم کار می‌کنند
تمام نکات ایمنی و احتیاطی که برای ورزش کردن در گرما و در زیر نور آفتاب گفتیم در این مورد هم مطرح است. استفاده از ضدآفتاب، استفاده از کلاه و عینک آفتابی، استفاده از چتر آفتاب و هیدراتاسیون کافی بسیار مهم است. اگر شخص دچار التهاب پوستی شود، استفاده از لوسیون خنک کننده شاربوت می تواند مفید باشد. استفاده از ضدآفتاب به صورت روزانه باید جزئی از روتین پوستی این افراد باشد.
روش‌های سریع و مؤثر برای خنک کردن بدن در گرمازدگی
استفاده از مایعات به میزان قابل توجه، دوش گرفتن، خوابیدن در وان حاوی آب ولرم و استراحت از مهمترین روش های خنک کردن بدن در گرمازدگی است. از همه مهمتر استفاده از لبنیات کمک چرب است. استفاده از ماست پروبیوتیک به شدت توصیه می شود. به خصوص محصولاتی مثل آبدوغ خیار و ماست و خیار می تواند بسیار مفید باشد. شنا کردن هم به بهبود گرمازدگی کمک می کند.
از همه مهمتر هیدراتاسیون است. یعنی مصرف مقادیر کافی آب و مایعات استفاده از محصولات حاوی ویتامین C نیز به شدت مفید است. شاید ندانید که رژیم غذایی منظم حاوی مقادیر بالای آنتی اکسیدان می تواند تولید آنزیم های محافظ پوست در برابر گرمازدگی و آفتاب سوختگی را افزایش دهد. سعی کنید به جای مصرف میان‌وعده‌های مضر در ساعت‌های نامناسب مانند ساعات انتهایی شب، مواد غذایی حاوی آنتی اکسیدان را به وعده‌های روزانه اضافه کنید.
به عنوان مثال محصولاتی همچون عصاره یا میوه بلوبری، هندوانه، گوجه فرنگی، مغزها، هویج و سبزی های برگ دار می توانند بخش بزرگی از اسید های چرب امگا 3 و ویتامین های خانواده A و C را تامین کنند. تمام این ترکیبات خاصیت آنتی اکسیدان دارند. این ترکیبات مانع از فعالیت رادیکال های آزاد اکسیداتیو می شوند.
از جمله آجیل هایی مانند دانه شیا و بذر کتان در این زمینه بسیار موثر هستند. گوجه فرنگی و هندوانه به دلیل داشتن لیکوپن نقش مهمی در حفاظت از پوست در برابر UV دارند. همچنین هویج و سبزی های برگ دار حاوی مقادیر قابل توجهی بتاکاروتن هستند. این ترکیب هم خاصیت آنتی اکسیدان دارد. چای سبز فرآورده دیگری است که به دلیل داشتن کاتشین گالات می تواند یک آنتی اکسیدان بسیار قدرتمند باشد.
علائم اولیه و روش‌های پیشگیری
آفتاب سوختگی مشکلی پوستی است که در نتیجه تابش UV به وجود می آید. مهم ترین تابش UV عامل بروز آفتاب سوختگی تابش UVB است. از جمله اولین علایم آفتاب سوختگی می توان به سوزش پوست، خارش و التهاب و درد اشاره کرد. مهمترین روش پیشگیری استفاده از کرم های محافظ است. لوسیون ضدآفتاب برای کسانی که در معرض تابش نور آفتاب بر روی بخش وسیعی از پوست هستند، ضروری است.
درمان‌های خانگی برای تسکین آفتاب سوختگی
برای درمان واکنش های التهابی و درد از مسکن ها استفاده کنید. داروهایی مانند ژلوفن یا استامینوفن می توانند در این زمینه موثر باشند. حتی می توانید از پماد Emla® یا Xyla-P® استفاده کنید. سعی کنید دمای پوست را به خصوص در محل التهاب کاهش دهید. یک حوله یا دستمال مرطوب و خنک روی ناحیه سوختگی قرار دهید.
وان را پر از آب خنک کرده و داخل آن جوش‌شیرین اضافه کنید. این فرآورده خنک کننده پوست است. برخی محصولات پوستی می توانند به کاهش التهاب پوستی کمک کنند. به عنوان مثال می توان به لوسیون های بدن اشاره کرد. لوسیون خنک کننده بدن شاربوت در این زمینه موثر است. به هیچ عنوان محصولات حاوی اتانول استفاده نکنید.
در صورت نیاز برای پاک کردن پوست از میسلار واتر فاقد الکل و سولفات مانند میسلار واتر شاربوت استفاده کنید. با این حال بهتر است تا زمانی که التهاب به طور کامل رفع نشده است از هیچ فرآورده شوینده یا پاک کننده به جز پن های ضد حساسیت بسیار ملایم استفاده نشود. آب زیاد بنوشید. از آب میوه های حاوی آنتی اکسیدان با درصد بالا استفاده کنید.
گرمازدگی و آفتاب سوختگی شدید می تواند باعث دهیدراته شدن بدن شما شود. اگر روی پوستتان تاول یا ضایعات آب دار تشکیل شده است، به هیچ وجه آن را فشار ندهید. اگر تاول باز شده، پوست اضافی را با قیچی بسیار تمیز و استریل شده بردارید و جدا کنید. روی ناحیه زیر تاول را می توانید با آب و صابون یا شامپو بچه بشویید. بهتر است روی زخم پماد آنتی بیوتیک مانند سیلور سولفادیازین استفاده کنید. بهتر است محل پوشانده نشود. اما اگر نیاز بود از پانسمان نچسب استفاده کنید.
در طول دوره بهبودی زخم ناشی از آفتاب سوختگی پوست شروع به لایه‌برداری می‌کند. در این حالت ممکن است خارش بروز یابد. برای کنترل علایم خارش می توان از آنتی هیستامین و کورتون های موضعی استفاده کرد. البته استفاده از کورتیکوستروئید ها تنها در صورتی مجاز است که از داروهای موضعی ضد قارچ و ضد باکتری هم همزمان استفاده شود. در غیر این صورت استفاده از کورتیکوستروئید می تواند وضعیت خارش را بدتر کند. به هیچ وجه در معرض تابش آفتاب قرار نگیرید. در صورت لزوم حتما باید از ضدآفتاب استفاده شود.
همچنین برای کنترل لک های پوستی می توان از کرم های ضدلک استفاده کرد. به هیچ عنوان بر روی محل آفتاب سوختگی نباید از پماد های پایه مانند وازلین یا اوسرین استفاده کرد. استفاده از این محصولات باعث تشدید عفونت و التهاب خواهد شد. برای ترمیم سریعتر ضایعه می توان از ژل های حاوی آلوئه ورا هم استفاده کرد.
برخی از منابع استفاده از ماسک صورت آبلیمو و سیب زمینی را برای ترمیم محل آفتاب سوختگی توصیه می کنند. باید تاکید کرد که استفاده از آبلیمو در شرایطی که زخم سوختگی فعال است بسیار مضر است. این محصول یعنی ماسک آبلیمو و سیب زمینی فقط بعد از التیام کامل زخم و برای از بین بردن جای زخم قابل استفاده است. برای تهیه این ماسک یک قاشق غذاخوری آب سیب زمینی را با یک قاشق غذاخوری آب لیمو ترکیب کنید. این مخلوط را روی پوست خود بزنید و بعد از نیم ساعت آبکشی کنید.
محصولات مراقبتی مناسب برای پوست آفتاب سوخته
لوسیون بدن، کرم های ترمیم کننده و کرم های ضدالتهاب در موارد آفتاب سوختگی قابل مصرف هستند. البته برای ناحیه سوخته پوست استفاده از شوینده های ملایم در درجه اول اهمیت قرار دارد. بعد از شستشو باید از کرم زینک اکساید استفاده کرد. محصولات حاوی اکسید های زینک و آهن می تواند باعث کاهش احساس سوزش شود.
در برخی موارد ممکن است نیاز به استفاده از کرم ها و محصولات حاوی لیدوکائین و بی حس کننده های موضعی داشته باشیم. اگر عفونت پوستی بروز یابد ممکن است نیاز به استفاده از آنتی بیوتیک داشته باشیم. این آنتی بیوتیک ها ممکن است شامل استفاده از فوسیدین، موپیروسین، نیتروفورازون و … باشد.
تمام این ترکیبات می توانند از بروز عفونت های باکتریال بر روی پوست پیشگیری کنند. البته ترکیب معروف دیگر در این زمینه سیلور سولفادیازین است. باید در نظر داشت که استفاده از لوسیون های خنک کننده شاربوت که حاوی آکواکسیل هستند، به بهبود علائم التهاب کمک می نماید. ضمنا باید در نظر داشت که روغن بادام شیرین که در برخی از محصولات شاربوت استفاده شده است، اثر ترمیمی بر روی محل سوختگی با آفتاب دارد.
تشخیص شدت آفتاب سوختگی
وقتی شدت آفتاب سوختگی به حدی باشد که باعث بروز التهاب شدید پوستی و بروز زخم شود، باید از پزشک مشورت گرفت. بسیار مهم است که با استفاده از روش های مناسب مانع از عفونت ناحیه آفتاب سوخته شویم. وقتی سوختگی رخ می دهد، ترمیم بافت در ناحیه سوخته اهمیت دوچندان پیدا می کند. به عنوان مثال افرادی که دچار ریزش مو هستند و می خواهند کاشت مو انجام دهند، باید مراقب آفتاب سوختگی باشند. آفتاب سوختگی می تواند در نهایت باعث آسیب جدی پوستی شود و امکان کاشت مو را کاهش دهد.
نقش ضدآفتاب‌ها در پیشگیری از آفتاب سوختگی
ضدآفتاب ها فرآورده هایی با قدرت محافظت بالا هستند. این فرآورده ها می توانند باعث پیشگیری از تابش مستقیم پرتوهای UV به خصوص UVB به سطح پوست شوند. از این رهگذر است که محصولات مزبور قابلیت پیشگیری از اثرات مضر اشعه را می یابند. این اشعه می تواند باعث بروز درماتیت، سوزش، خارش، قرمزی و آسیب پوستی جدی شود. استفاده از ضدآفتاب های فیزیکی و شیمیایی باعث حذف اثرات مخرب این تشعشعات خواهد شد.
آفتاب سوختگی در کودکان
اولا باید در نظر داشت که پوشاندن لباس های سبک بر تن کودکان در فصل تابستان یکی از عوامل تشدید آفتاب سوختگی است. برای این مورد باید حتما از لوسیون های ضدآفتاب در این کودکان استفاده کرد. بهتر است از پوشاندن این گونه لباس ها بر تن کودکان در تابستان خودداری کنیم. ضدآفتاب به خصوص باید برای مردان در نظر گرفته شود. چون به طور کلی مردان کمتر به فکر مراقبت از پوست خود هستند. به خصوص اگر قرار باشد محصولات را به صورت روزانه استفاده کنند.
تغذیه و مصرف مکمل‌ها برای بهبود سریعتر آفتاب سوختگی
آنتیاکسیدانها به روش‌های مختلف با آسیب‌های پوستی مبارزه می‌کنند و اثرات مخرب رادیکال‌های آزاد در بدن را از بین می‌برند. یکی از بهترین گزینه‌های غذایی در این میان، قارچ است. قارچ منبع خوبی از ویتامین‌های گروه B است و بالاترین میزان سلنیوم را دارد. همچنین استفاده از هویج، گوجه فرنگی، مصرف زیاد آب هندوانه و گل کلم بنفش بسیار مفید است.
گل کلم بنفش حاوی مقادیر بالایی آنتی اکسیدان می باشد. آنتوسیانین های موجود در این سبزی نقش محافظتی بسیار قدرتمندی دارند. استفاده از آنتی اکسیدان هایی مانند کوئرستین می تواند به کاهش این علائم کمک کند.
راه‌های طبیعی برای درمان آفتاب سوختگی و کاهش التهاب
استفاده از محصولاتی مانند سدر می تواند به مشکل التهاب ناشی از آفتاب سوختگی کمک کند. سدر مقدار زیادی کف تولید می کند. اگر دچار آفتاب سوختگی شدید، دوش آب ولرم با شوینده ای مثل سدر می تواند بسیار مفید باشد. از آب بسیار گرم بر روی ناحیه مزبور استفاده نکنید. سرد کردن شدید با یخ هم چندان توصیه نمی شود. البته در سوختگی سطحی شاید استفاده از یخ بتواند قدری از شدت مشکل کم کند.
چگونه از پوسته‌پوسته شدن پوست بعد از آفتاب سوختگی جلوگیری کنیم؟
استفاده از محصولات حاوی کورتیکوستروئید های ضدالتهاب می تواند در این زمینه موثر باشد. همچنین اگر از کرم مرطوب کننده و هیدراتانت شاربوت استفاده کنید، می تواند به کنترل واکنش های التهابی پوست شما کمک کند. استفاده از ترکیباتی مانند آکواکسیل و پیرولیدون کربوکسیلیک اسید می تواند از شدت پوسته پوسته شدن پوست بکاهد.
سخن پایانی
گرمازدگی و آفتاب سوختگی از مهمترین پیامد های تماس پوست با آفتاب در تابستان است. البته گرمازدگی به سادگی بروز نمی یابد. فعالیت شدید و از دست دادن آب در گرمای تابستان در تشدید گرمازدگی موثر است. برای مقابله با آفتاب سوختگی استفاده از ضدآفتاب بسیار مهم است. همچنین استفاده از لوسیون ها و کرم های مرطوب کننده و ترمیم کننده می تواند در این زمینه موثر باشد.
برای مقابله با گرما زدگی استفاده از مقادیر کافی آب و مایعات بسیار کمک کننده است. همچنین برای به حداقل رسیدن آسیب های پوستی می توان از فرآورده های حاوی آنتی اکسیدان مانند آسماکر داروافشان شایگان و یا غذاهایی همچون هندوانه و میان وعده های حاوی آنتی اکسیدان بالا استفاده کرد.