تولید تحت لیسانس به معنی تولید محصول با مجوز یک شرکت دیگر است. این فرآیند به مفهوم تولید محصولات در یک سایت تولید جدا از شرکت اصلی صاحب حقوق معنوی است. در واقع شرکت تولید کننده با مجوز صاحب حقوق معنوی به تولید یک محصول می پردازد. امروزه بسیاری از محصولات به صورت تحت لیسانس تولید می شود و این امر نقش مهمی در افزایش درآمد و گسترش محصول در بازار دارد.
واژه License در لغت به معنی مجوز یا پروانه است. منظور از تحت لیسانس بودن این است که یک محصول خارجی با کسب اجازه از مالک معنوی و صاحب امتیاز در یک کشور تولید شود. بدون این که مالکیت معنوی و فکری آن به تولید کننده انتقال یابد. به عنوان مثال وقتی گفته می شود فلان محصول به صورت تحت لیسانس در ایران در حال تولید است، به این معناست که محصول مزبور تحت نظر شرکت مادر با استاندارد و فرمولاسیون مخصوص به خود، در ایران تولید می شوند.
نقش تحت لیسانس در جوامع دیجیتال
طبیعی است که در جوامع امروز بخش بزرگی از محصولات از نوع نرم افزار هستند. بسیاری از آن چه امروز ما تولیدات نرم می خوانیم از این دسته هستند. این که یک شرکت طراحی نرم افزار ابتدا برنامه یک نرم افزار را می نویسد و بعد این اختیار را به شرکت دیگری می دهد در درجه اول وابسته به این است که شرکت یا فرد صاحب ایده سرمایه بتواند خود تولید محصولش را به عهده گیرد یا خیر.
مفهوم تحت لیسانس
لیسانس قراردادی است که در آن اجازه (امتیاز) استفاده از مالکیت‌های فکری به دیگری واگذار می‌شود بدون اینکه انتقال مالکیتی صورت گیرد. این امتیاز اغلب، نه به طور مستقل بلکه در ضمن قراردادهای دیگری همچون فرانشیز یا بیع متقابل اعطا می‌شود. تولید محصولات تحت لیسانس یکی از راه های مقرون به صرفه برای تولید کالاها محسوب می شود.
شرکت ها از این طریق می توانند به راحتی به فناوری ها و نام های تجاری مشهور در صنایع مختلف دسترسی پیدا کرده و از امتیاز آن ها بهره مند شوند. تولید محصولات تحت لیسانس از این حیث اهمیت دارد که می‌تواند به انتقال فناوری و دانش به کشورها و جوامع مختلف کمک کند و امکان دسترسی به محصولات و خدمات پیشرفته را برای افراد در سراسر جهان فراهم آورد.
چرا استفاده از تحت لیسانس مهم است؟
گاهی صاحب ایده یا مالک معنوی طرح نمی تواند خود فرآیند تولید محصولش را به عهده گیرد. اساسی ترین دلیل این مسئله آن است که وی سرمایه کافی یا خط تولید مناسب در اختیار ندارد. از طرفی اگر این شخص مجوز تولید محصولش را به یک تولید کننده بدهد، امکان این را پیدا می کند بدون صرف هزینه ها بسیار بالا محصول خود را تولید کند. به علاوه اعطای امتیاز تولید تحت لیسانس به شرکت تولید کننده می تواند باعث شود یک برند در یک کشور یا یک بازار خاص معرفی شود و جای خود را باز کند.
راز موفقیت شرکت های آرایشی بهداشتی
راز موفقیت شرکت های آرایشی بهداشتی در تولید و فرمولاسیون است. این که شما از چه فرمولاسیونی استفاده کنید نقش بسیار مهمی در موفقیت فرمولاسیون شما دارد. این که از مواد سمی استفاده نکنید. این که از اصول GMP یا تولید صحیح پیروی کنید، این که مواد اولیه مناسبی مورد استفاده قرار دهید همگی در موفقیت شما موثر است.
اما یکی از عوامل دیگری که می تواند باعث موفقیت شما شود این است که تولید خود را تحت لوای یک برند معروف انجام دهید. در این صورت اگرچه شما یک کپی کار یا به قولی ژنریک ساز هستید، اما از نظر تجاری در بازار کشور خودتان جلوتر خواهید بود.
تحت لیسانس در صنعت آرایشی بهداشتی
تحت لیسانس در صنعت آرایشی بهداشتی یعنی تولید فرمولاسیون آرایشی بهداشتی با یک برند معروف در یک کشور دیگر. این تولید ممکن است به این صورت باشد که محصول به صورت بالک وارد کشور دوم شود. در کشور دوم این محصول بالک فقط بسته بندی می شود. اما در حالتی دیگر ممکن است تولید زیر نظر شرکت ارجینال انجام شود.
به این ترتیب که مواد اولیه از آن شرکت تامین شود. تولید در خط تولیدی تحت نظر شرکت مادر صورت پذیرد. شرکت مادر یا مالک معنوی خط تولید را بررسی و مورد تایید قرار دهد. و در نهایت هم محصول از نظر کنترل کیفی مورد تایید شرکت مادر قرار گیرد.
برندهای محبوب آرایشی بهداشتی که از لیسانس استفاده می کنند
از جمله برندهای محبوب آرایشی بهداشتی که به صورت تحت لیسانس در ایران تولید می شوند، اورآل (L’ Oreal) است. این برند یک برند معروف آرایشی بهداشتی است. محصولات این برند در ایران به صورت تحت لیسانس تولید می شود. یکی دیگر از برند های آرایشی بهداشتی که به صورت تحت لیسانس تولید می شود، برند ژوت (Jute) است.
یکی دیگر از این برندها ژآک آندرل (Jacque Andrel) است. این برند هم یک برند اصالتا فرانسوی است. از دیگر برندهایی که در ایران تحت لیسانس تولید می شود، برند شاربوت است. این برند آرایشی بهداشتی یک برند اصالتا کانادایی است. برندی که به وسیله یک شرکت آرایشی بهداشتی فرانسوی به نام شینکل (Shinkel) تولید می شود. در واقع مالک معنوی این محصول شرکت کانادایی شینکل است. شرکت تولیدی دانش بنیان دارو افشان شایگان پروانه تولید محصولات برند شاربوت این شرکت را داراست.
تولید تحت لیسانس دارو چیست؟
تولید داروی تحت لیسانس به این معنی است که یک شرکت داروسازی مادر به یک شرکت دیگر اجازه می دهد که از فرمولاسیون دارو، مکمل یا فرآورده آرایشی بهداشتی متعلق به او استفاده کرده و برای تولید و فروش آن اقدام کند.
یکی از مهم ترین دلایلی که باعث می شود یک شرکت داروسازی فرمولاسیون دارویی را در اختیاری شرکت دیگری قرار دهد، و به تولید قراردادی پردازد، نداشتن سرمایه کافی برای تولید آن می باشد. این شیوه به شرکت های تولید کننده دارو اجازه می دهد که در سریع ترین زمان ممکن داروهای جدید را به بازار عرضه کنند و به بازار دسترسی یابند.
کاربرد قرارداد لیسانس در علامت تجاری
ممکن است قرارداد تحت لیسانس مشتمل بر استفاده از علامت تجاری باشداز جمله دارایی هایی که می تواند موضوع قرارداد تولید تحت لیسانس واقع شود، علامت تجاری است. علامت تجاری یعنی هر نشان قابل رویتی که بتواند کالاها یا خدمات اشخاص حقیقی یا حقوقی را از هم متمایز سازد.
ممکن است که قرارداد لیسانسی در خصوص علامت تجاری بین مالک ثبت شده علامت تجاری و شخص دیگر منعقد شود تا در مدت معین و تحت شرایط و ضوابط خاصی از علامت تجاری استفاده کند. در واقع یک تولید کننده بی نام و نشان و یا کمتر شناخته شده امتیاز استفاده از یک برند معتبر را دریافت می کند. این تولید کننده با استفاده از برند معروف به تولید محصولاتی در کشور مقصد می پردازد.
این در نهایت به گسترش محبوبیت برند مزبور منتهی می شود. از طرفی تولید کننده کشور مقصد هم از قبل تولید محصول با برند معتبر سودی می برد. به خصوص می تواند با استفاده از شهرت این برند عملا در بازار کشور مقصد رقبای خود را کنار بزند.
تعریف قرارداد تحت لیسانس
برای تولید تحت لیسانس لازم است برخی اقدامات در ابتدا صورت گیرد. یکی از این اقدامات بسیار مهم تنظیم یک قرارداد است. اصطلاح قرارداد تولید تحت لیسانس به یک قرارداد قانونی و کتبی بین دو طرف اشاره دارد که در آن مالک معنوی به طرف دیگر حق استفاده از نام و علامت تجاری، فناوری ثبت شده یا توانایی تولید و فروش را می دهد.
به عبارت دیگر، قرارداد تولید تحت لیسانس به طرف مقابل این امکان را می دهد که از مالکیت معنوی متعلق به مجوز دهنده استفاده کند. از جمله دارایی هایی که می تواند موضوع قرارداد تولید تحت لیسانس قرار بگیرد؛ شامل حق استفاده از علامت تجاری، حق بهره برداری از ثبت اختراع یا پتنت، حق استفاده از نرم افزار و در اختیار قرار دادن دانش فنی ساخت یک محصول یا ارائه یک سرویس می باشد.
وقتی یک شرکت پروانه تولید را به شرکت تولید کننده اعطا می کند در ازای صدور اجازه استفاده از مالکیت معنوی به تولیدکننده، مبلغی پول دریافت می کند. این مبلغ همان حق امتیاز خواهد بود و شرایط پرداخت آن در قرارداد تعیین می گردد. توجه به این نکته ضروری است که قرارداد لیسانس با قرارداد فروش تفاوت اساسی دارد. در واقع، در قرارداد تحت لیسانس دارنده مجوز حق خودش را به دیگری منتقل نمی کند؛ بلکه فقط طرف مقابل از این حق در مهلت مشخصی استفاده می نماید.
قرارداد تولید محصولات تحت لیسانس باید چه مشخصاتی داشته باشد؟
در قرارداد تولید محصولات به صورت تحت لیسانس یکی از مهمترین نکات مسئله محرمانگی است. بسیار مهم است که شرکت دارنده مجوز اسرار شرکت مالک معنوی را حفظ کند. باید مشخص باشد که لیسانس تولید برای چه مدتی از چه شرکتی به چه شرکت دیگری ارائه شده است. باید معلوم باشد حق امتیاز چه قدر است و قرار است چگونه پرداخت شود.
باید معلوم باشد که قرار است چه تعداد محصول در چه مدت زمانی تولید گردد. باید مشخص باشد که شرکت تولید کننده طبق اصول GMP به تولید محصول مورد نظر می پردازد. باید قید شود که شرکت ارائه دهنده پروانه تولید حتما امکان بازرسی از خط تولید را داشته باشد.
محدودیت های قرارداد تحت لیسانس
محدودیت های قرارداد توسط امتیازدهنده تعیین خواهد شد. در واقع امتیازدهنده باید در قرارداد ذکر کند که امتیازگیرنده تا چه میزانو به چه مدت حق استفاده از موارد لیسانس را دارد. همچنین یکی از اساسی ترین نکات در این زمینه این است که حق پرداختی از سوی شرکت تولید کننده به امتیاز دهنده چه قدر است و به چه صورت باید پرداخت شود.
یکی از مهم ترین محدودیت هایی که بر قراردادهای تولید تحت لیسانس اعمال می شود حقوق رقابت است. این مسئله می تواند قراردادهای تولید تحت لیسانس انحصاری را به شدت محدود کند.
مزایا و معایب شرکت های تحت لیسانس
یکی از اصلی ترین معایب شرکت هایی که تولید تحت لیسانس انجام می دهند این است که اگر مدت قرارداد تولید تحت لیسانس تمام شود، ممکن است امکان تمدید آن را نداشته باشد. به خصوص اگر شرکت امتیازدهنده تمایلی به این کار نداشته یا بازار تازه ای یافته باشد. ممکن است در این صورت تمام مزایای تجاری فعالیت شرکت امتیاز گیرنده به باد رود.
در مقابل مزیت اصلی تولید تحت لیسانس این است که شرکت امتیازدهنده می تواند با صرف حداقل هزینه محصول خود را به صورت انبوه تولید کند. به این ترتیب است که می تواند پیش از آن که بخواهد هزینه سنگینی بپردازد، برند خود را در یک بازار جا بیندازد.
انواع قرارداد لیسانس
قرارداد تولید تحت لیسانس را به انواع مختلفی تقسیم‌بندی کرده اند. یکی از معروف ترین انواع قراردادهای تولید تحت لیسانس قرارداد تولید تحت لیسانس انحصاری است. تولدی تحت لیسانس ارادی همان تولید تحت لیسانس متعارف است که در این مقاله به تفصیل مورد بحث قرار گرفت. تولید تحت لیسانس اجباری مجوزی است که توسط یک سازمان با صلاحیت دولتی صادر و به شرکت تولید کننده متقاضی اعطا می‌شود تا از یک محصول یا فرآیند ثبت شده بدون لزوم صدور جواز مالک معنوی آن استفاده نماید.
این به زبان ساده زمانی قابل انجام است که مدت زمان پتنت یا ثبت اختراع صاحب ایده تمام شده باشد. در این زمان تولیدکنندگان بعدی که اصطلاحا ژنریک ساز نامیده می شوند، مجاز اند به هر طریق محصول مورد نظر را تولید کنند. قرارداد تولید تحت لیسانس انحصاری به این معناست که صاحب لیسانس مطمئن است هیچ شرکت دیگری نمی تواند از صاحب ایده لیسانسی مشابه دریافت کند.
در واقع لیسانس گیرنده یا تولیدکننده به صورت انحصاری به تولید محصول صاحب ایده می پردازد. در واقع در این قرارداد امتیازدهنده متعهد می شود که اولا خودش به تولید محصول مورد نظر نپردازد. ثانیا، به اشخاص ثالث در همان حوزه تولیدی، مجوز تولید اعطا ننماید.
در مقابل اگر قرارداد تولید تحت لیسانس غیرانحصاری باشد، به این معناست که شرکت امتیاز دهنده در عین حال که به شرکت الف مجوز تولید می دهد، می تواند به شرکت های دیگری هم مجوز تولید بدهد. اگر تولید قراردادی به صورت تحت لیسانس انفرادی باشد، به این معناست که شرکت امتیاز دهنده حق تولید را برای خود محفوظ نگه می دارد. به عبارت دیگر شرکت امتیاز دهنده و امتیاز گیرنده در این زمینه می توانند رقیب یکدیگر باشند.
سخن پایانی
تولید تحت لیسانس یک محصول روشی متداول برای تولید محصولات دارویی، مکمل و آرایشی بهداشتی است. این روش شیوه ای برای تولید محصولات یک صاحب ایده است. این روش می تواند به یک تولید کننده امکان دهد بدون صرف هزینه های فراوان به تولید محصول مورد نظر خود بپردازد.
قرارداد های تولید تحت لیسانس انواع مختلفی دارد. از آن میان به تولید تحت لیسانس انفرادی، انحصاری، غیرانحصاری یا رقابتی و … اشاره کرد. تولید تحت لیسانس مزایا و معایب مختلفی دارد. برای تولید تحت لیسانس به خصوص به صورت انحصاری محدودیت هایی وجود دارد.
از این میان می توان به بحث حقوق رقابت اشاره کرد. تولید تحت لیسانس در قالب قراردادی حقوقی و با رعایت کامل آداب و اصولی امکان پذیر است. این فرآیند در تولید محصولات آرایشی بهداشتی بسیار مرسوم است. یکی از محصولاتی که به صورت تحت لیسانس تولید می شود، شاربوت است.
شاربوت محصولی از شرکت آرایشی بهداشتی کانادایی شینکل است. این شرکت مجوز تولید خود را به شرکت دارو افشان شایگان اعطا کرده است. از جمله محصولات برند شاربوت می توان به لوسیون بدن، کرم مرطوب کننده، میسلار واتر و ماسک مو اشاره کرد. شاربوت چهار نوع ماسک مو تولید کرده است.
منابع
تهیه و تنظیم: تیم مدیکال شرکت دارو افشان شایگان