پارابن ها استرهای مشتق شده از پاراهیدروکسی بنزوئیک اسید هستند. این مشتقات اثرات ضد باکتری و ضد قارچ دارند. با این حال مصرف بیش از حد این محصول می تواند خطراتی به دنبال داشته باشد. این ترکیبات با وسعت زیادی در فرمولاسیون فرآورده های آرایشی بهداشتی مکمل و دارو استفاده می شوند.
دو نمونه از مشتقات پارابن که بسیار بیشتر مورد مصرف هستند، متیل پارابن و پروپیل پارابن هستند. متیل پارابن بیشتر خواص آنتی باکتریال دارد، در حالی که پروپیل پارابن بیشتر به عنوان ضد قارچ به کار برده می شود.
ویژگی‌های پارابن
پارابن یک مولکول کوچک با محلولیت بالا در انواع حلال های شیمیایی و آبی است. این ترکیب به کمک استفاده از کمک حلال ها به خوبی در پایه فرمولاسیون های دارویی، مکمل و آرایشی بهداشتی حل می شود. این ترکیب می تواند با مقادیر گوناگونی در محصولات دارویی استفاده شود. اما محدوده مجاز استفاده از آن بین 01/0 تا 3/0 درصد است.
مضرات پارابن ها
مهم ترین زیان های پارابن ها آسیب به فرآیند باروری، تحریک پوستی، افزایش احتمال ابتلا به برخی سرطان ها، اختلالات هورمونی و مواردی از این دست است. البته این عوارض با هر مقدار از پارابن بروز نمی یابد. هر قدر مقدار استفاده شده از این ترکیبات در فرآورده های غذایی کمتر باشد، کمتر احتمال دارد این عوارض بروز یابند.
اما در سال های اخیر تلاش های زیادی برای جایگزین کردن پارابن ها با ترکیبات ایمن بهتری صورت گرفته است. پارابن و سولفات ها از مواد اصلی نگهدارنده در فرمولاسیون محصولات آرایشی می باشند. پارابن به عنوان نگهدارنده لوازم آرایشی چون دئودورانت ها، لوسیون ها، رژلب و شامپو مورد استفاده قرار می گیرد. این ترکیب بسیار ارزان بوده و به راحتی تولید می شود.
پارابن در فرمولاسیون مواد غذایی نیز به عنوان نگدارنده حضور دارد. سولفات ها نیز خاصیت کف کنندگی داشته و در خمیر دندان ها و انواع شامپوهای سر و بدن وجود دارند. سولفات ها بیشتر نقش شوینده دارند. ولی تا حدودی خواص ضد میکروبی هم دراند. چون به هر حال سورفاکتانت هستند. به جای پارابن ها می توان از ترکیباتی مانند فنوکسی اتانول یا ایزوتیازولین ها استفاده کرد.
اما به هر تقدیر تمام نگهدارنده ها می توانند اثرات نامطلوب بالقوه داشته باشند. برخی مطالعات شواهدی به دست داده اند که مصرف پارابن می تواند با افزایش احتمال ابتلا به سرطان سینه همراه باشد. اما هنوز برای اثبات این مورد شواهد موجود کافی نیست. برای دستیابی به قضاوت قابل قبولی در این خصوص نیاز به مطالعات دقیق تری هست.
با این حال در مورد برخی از عوارض این ترکیب می توان با اطمینان بیشتری صحبت کرد. مشتقات پارابن می توانند در پوست نفوذ کنند. این ترکیبات از راه پوست جذب خون می شوند. با گردش خون به نواحی مختلفی از بدن انتفال می یابند. بدن بخشی از پارابن را متابولیزه می کند. اما بخشی از پارابن هم به صورت دست نخورده از ادرار دفع می شود.
بعضی مشتقات پارابن می توانند مانند ترکیبات استروژنی عمل کنند. در واقع این ترکیبات رفتاری شبیه به استروژن از خود بروز می دهند. برخی پارابن ها هم خاصیت ضد آندروژنی دارند. این ترکیبات با تقلید عملکرد تستوسترون باعث مهار ترشح هورمون های FSH، LH و GnRH از غدد هیپوفیز و هیپوتالاموس می شوند.
برخی از مشتقات پارابن می توانند با تغییر مسیر های سیگنالینگ درون سلولی باعث افزایش شدت استرس اکسیداتیو می شوند. این ترکیبات می توانند باعث تغییر مسیر سیگنالینگ درون سلولی هورمون تیروئید شوند. به این ترتیب تولید ATP با مشکل مواجه می شود. به این ترتیب بدن در معرض استرس اکسیداتیو و آسیب DNA قرار می گیرد. برخی از مشتقات پارابن نیز با افزایش احتمال تقسیم سلولی احتمال بروز سرطان ها را افزایش می دهند.
حضور پارابن ها در فرمولاسیون کرم و لوسیون مرطوب کننده
پارابن ها در فرمولاسیون بسیاری از فرآورده های آرایشی بهداشتی استفاده می شود. از آن جمله می توان به کرم های مرطوب کننده و هیدراتانت و نیز لوسیون بدن اشاره کرد. اما در لوسیون بدن و کرم مرطوب کننده و هیدراتانت شاربوت به جای این ترکیب از فنوکسی اتانول استفاده شده است. این فرمولاسیون ها به عنوان ترکیب اصلی مرطوب کننده حاوی پیرولیدون کربوکیلیک اسید (PCA) و آکواکسیل هستند.
آکواکسیل مخلوطی از سه ترکیب زایلیتول، زایلیتیل گلوکوزاید و زایلیتول انیدر است. این هر سه ترکیب از خانواده ترکیبات مرطوب کننده طبیعی پوست به شمار می آیند. این ترکیبات در واقع NMF هستند. این ترکیبات مانع از بروز خشکی پوست می شوند.
سنجش مقدار پارابن در فرآورده های دارویی و آرایشی بهداشتی
مهمترین ابزار برای سنجش غلظت مشتقات پارابن در فرآورده های دارویی و آرایشی بهداشتی دستگاه HPLC است. این دستگاه به ما کمک می کند غلظت بسیاری از ترکیبات را در فرآورده های معمول دارویی، مکمل و آرایشی بهداشتی مورد سنجش قرار دهیم. از این تکنیک برای سنجش غلظت پارابن در محصولات غذایی نیز می توان استفاده کرد.
مشتقات پارابن در شامپو ها
استفاده از پارابن در شامپو ها مدت زیادی است که تقریبا منسوخ شده است. هر چند هنوز هم در ایران در برخی فرآورده های شامپو از این ترکیب استفاده می شود. بهترین جایگزین استفاده از پارابن در شامپوها مشتقات ایزوتیازولین هستند. امروزه اغلب شامپوها را به صورت بدون سولفات و بدون پارابن طراحی و فرموله می کنند.
مشتقات پارابن در ماسک های مو
امروزه استفاده از مشتقات پارابن در ماسک های مو به شدت محدود شده است. یکی از شرکت هایی که ماسک های موی آن بدون پارابن و بدون سولفات است، شرکت فرهان شار می باشد. این شرکت محصولات آرایشی بهداشتی خود را تحت برند شاربوت تولید می کند. این برند تحت لیسانس برند شینکل کانادا است. محصولات ماسک موی این شرکت شامل چهار محصول است که هر چهار تا فاقد سولفات و فاقد پارابن هستند.
سخن پایانی
مشتقات پارابن یک کلاس از مواد نگهدارنده بسیار متداول در لوازم آرایشی و بهداشتی و محصولات دارویی هستند. این ترکیبات ساختارهایی از جنس پاراهیدروکسی بنزوات و یا استر پاراهیدروکسی بنزوئیک اسید هستند. این ترکیبات به دلیل ارزان بودن نسبی در فرمولاسیون های مکمل، دارویی و آرایشی بهداشتی به طور گسترده مورد استفاده قرار می گیرند.
حتی در مواد غذایی هم از این محصول به طور گسترده استفاده می شود. به عنوان مثال در نوشیدنی ها از این ماده به عنوان نگهدارنده استفاده می شود. در حال حاضر چند سالی است که به جای استفاده از پارابن از ترکیبات خانواده ایزوتیازولین و فنوکسی اتانول یا ترکیبات خانواده آسه سولفام به عنوان جایگزین استفاده شده است.
در فرمولاسیون فرآورده های آرایشی بهداشتی شاربوت از این محصول استفاده نشده است. در واقع در فرمولاسیون محصولات آرایشی بهداشتی برند شاربوت به جای این ترکیب از مشتق فنوکسی اتانول استفاده شده است. در فرمولاسیون شامپوهای فاقد پارابن هم معمولا از ترکیبات خانواده ایزوتیازولین استفاده می شود.
تهیه و تنظیم: تیم علمی شرکت داروسازی دارو افشان شایگان