شی باتر (Shea Butter) نوعی کره گیاهی است. این کره گیاهی ماده‌ای چرب است که از دانه‌های درخت شی یا درخت روغن قلم) استخراج می‌شود. رنگ اصلی این ماده چرب زرد رنگ است اما می توان آن را به رنگ سفید یا کرم درآورد. شی باتر غلظتی شبیه خامه دارد؛ به همین دلیل به‌راحتی روی پوست پخش می‌شود. این محصول در فرمولاسیون بسیاری از فرآورده های آرایشی بهداشتی استفاده می شود.
از جمله فرآورده های حاوی مقادیر بالای شی باتر می توان به ماسک موی خارج حمام شاربوت اشاره کرد. این محصول با داشتن شی باتر می تواند اثرات مفید بسیاری داشته باشد. از آن جمله می توان به خواص ضد شوره به خصوص شوره خشک اشاره کرد. شوره سر بیماری پوستی معروفی ناشی از فعالیت یک نوع قارچ پوستی است.
قارچی که از آن با عنوان مالاسزیا اوال یا پیتروسپوروم اوال نام می برند. شی باتر در کنترل علائم درماتیت سبوره نیز موثر است. این محصول باعث تقویت ایمنی موضعی می شود. این محصول همچنین باعث درمان اگزما می شود.
خواص شی باتر از کجا ناشی می‌شوند؟
فواید شی باتر از ترکیبات شیمیایی آن حاصل می‌شوند. در فرمولاسیون شی باتر و مشتقات آن اسیدهای چرب خانواده لینولئیک، پالمیتیک، استئاریک و اولئیک حضور دارند. این اسیدهای چرب مواد مؤثره‌ای هستند که به تعادل چربی روی پوست کمک می‌کنند. از دیگر ترکیبات موجود در شی باتر ویتامین های محلول در چربی مانند ویتامین‌های A، E و F هستند.
این ترکیبات آنتی اکسیدان و ضد التهاب هستند و باعث گردش سلولی بهتر در پوست و نیز بهبود گردش خون می شوند. در ترکیب شی باتر تری‌گلیسریدها هم حضور دارند. ترکیباتی که اثر امولینت یا نرم کننده و هیدراتانت بر روی پوست دارند. ستیل‌استرها که همان بخش مومی‌شکل شی‌باتر هستند نیز خاصیت امولینت دارند. این ترکیبات هم در فرمولاسیون بسیاری از فرآورده های آرایشی بهداشتی استفاده می شوند.
خواص شی باتر
شی باتر، وقتی روی مو استفاده می شود از آسیب به کوتیکول‌های خارجی ساقه مو جلوگیری می کند. این محصول می تواند باعث حفظ سلامت کورتکس مو می شود. این محصول می تواند مانع از در هم گره خوردن تارهای مو شود. بر اساس مطالعات انجام شده استفاده از شی باتر می تواند باعث حفظ رنگ مو در موهای رنگ شده شود.
شی باتر به دلیل اسید های چرب موجود در خود می تواند موهایی را که در اثر استفاده از اکسیدان تورم حاصل کرده اند، به حالت اولیه برگرداند. این محصول می تواند باعث بسته شدن منافذ مو شود. همچنین استفاده از این روغن می تواند مانع از نازک شدن تارهای مو و موخوره شود. برخی بر این باورند که استفاده از شی باتر می تواند باعث افزایش ضخامت تارهای مو شود.
اما باید در نظر داشت که استفاده از چربی مزبور به خودی خود این اثر را ندارد. در واقع شی باتر با مهار التهاب، تعدیل فعالیت سیستم ایمنی و عفونت قارچی سطح پوست باعث مقابله با ریزش مو می شود. یکی از بهترین روشهای درمان شوره سر، بازگرداندن رطوبت به پوست خشک سر است. شی باتر از طریق هیدراته کردن پوست کف سر می تواند با شوره سر خشک مقابله کند.
از آن جایی که شی باتر یک رطوبت رسان فوق العاده است، از شکستگی مو در برابر آسیب های فیزیکی پیشگیری می کند. شی باتر در درمان و کنترل تورم و التهاب ناشی از گزش حشرات نیز موثر است. جالب است بدانیم که شی باتر به هیچ وجه باعث ایجاد ظاهر چرب و براق روی پوست نمی شود.
در واقع این فرآورده حس استتیک و زیبایی شناسی بهتری در مقایسه با محصولاتی دارد که صرفا حاوی وازلین یا اوسرین هستند. با این که این محصول کاملا چرب است، اما به خاطر جذب سریع، اثری از چربی بر روی پوست به جای نمی‌گذارد. اسید لینولئیک و اسید اولئیک باعث تعادل چربی روی پوست می‌شوند و به عنوان جذب افزا، جذب پوستی سایر ترکیبات مرطوب کننده را تسهیل می کند.
مطالعات نشان داده است که شی باتر خاصیت ضد التهابی بالایی دارد. به همین منظور شی باتر برای درمان اگزما استفاده می شود. وقتی شی باتر روی پوست قرار می‌گیرد، سیتوکین‌ها و سایر موادی که باعث ایجاد التهاب می‌شود، کمتر ترشح می‌شوند. به همین دلیل تحریکات ناشی از عوامل محیطی همچون خشکی هوا و اگزما با به کار بردن این چربی به حداقل می‌رسد.
شی باتر یک آنتی اکسیدان قدرتمند است و می تواند باعث مهار عملکرد نامطلوب رادیکال های آزاد اکسیداتیو شود. شی اتر می‌تواند از پیری سلول‌ها پیشگیری کند. شی باتر حتی به دلیل خواص ضد باکتریایی
در درمان آکنه موثر است. این چربی از ورود باکتری‌هایی که منجر به آکنه در پوست می‌شوند، جلوگیری می‌کند. شی باتر اثرات ضد قارچی هم دارد. چنان که گفتیم شی باتر می تواند به درمان عفونت های قارچی پوست مانند درماتیت های قارچی و شوره سر کمک کند. شی باتر حاوی مشتقات تری ترپنوئید است.
این مشتقات می تواند باعث توقف تخریب فیبر کلاژن شود. به این ترتیب باعث کاهش ایجاد چین و چروک در پوست می‌شود. شی باتر با خاصیت مرطوب کنندگی و آنتی اکسیدانی که دارد، به بازسازی سریعتر سلول‌های پوست کمک می‌کند. بدین ترتیب زمانی که سلول‌های مرده ریزش پیدا کردند، سلول‌های تازه جایگزین آن‌ها می‌شوند و پوست طراوت و جوانی خود را از نو باز می یابد.
ترمیم اسکار با شی باتر
شی باتر از تولید فیبروبلاست های کلوئید و ایجاد بافت اسکار پیشگیری می‌کند. به عبارت دیگر شی باتر مانع از تجمع سلول های بافت همبند در محل زخم ترمیم یافته می شود. این وضعیت در نهایت به محو اسکار زخم منتهی می شود. البته باید در نظر داشت که همیشه شی باتر به تنهایی ممکن است در این زمینه نتواند فعالیت داشته باشد.
شی باتر چگونه به دست می آید؟
برای به دست آوردن شی باتر ابتدا مغز هسته میوه درخت شی را جدا می‌کنند. سپس آن را به صورت پودر درمی‌آورند و در آب جوش می‌جوشانند. جوشیدن باعث جدا شدن تدریجی چربی و قرار گرفتن آن به صورت سرباره می شود. با کاهش تدریجی دمای آب، بخش چربی جدا شده به صورت یک کره نیمه جحامد تا جامد به رنگ سفید، کرم یا زرد روشن قابل جداسازی است.
موارد کاربرد شی باتر
شی باتر قرن‌هاست که به عنوان یک ماده آرایشی مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این که نام این روغن در ایران تنها چند سال است که به گوش رسیده است اما بومیان آفریقا از خواص آن قرن‌هاست استفاده می‌کنند. دلیل این موضوع، غلظت بالای ویتامین‌ها و اسیدهای چرب موجود در آن است. موادی که در ترکیبات شی باتر به کار رفته‌اند باعث شده تا این روغن یک محصول عالی برای پوست و مو باشد. بیشترین استفاده از شی باتر در روغن تراپی پوست و مو است.
عوارض جانبی شی باتر
شی باتر برخلاف بسیاری از انواع کره ها و محصولاتی که از گیاهان به دست می آید، حداقل میزان آلرژی زایی را دارد. همه می دانیم که یکی از بیشترین موارد آلرژی غذایی در ایالات متحده با کره بادام زمینی روی می دهد. کره بادام زمینی در بسیاری از موارد با حضور ترکیبات آلرژن پروتئینی می تواند حساسیت زا باشد. اما کره شی یا شی باتر در مقابل حاوی کمترین میزان از این پروتئین های آلرژی زا است.
با این حال همیشه بهتر است قبل از استفاده گسترده از محصول حاوی شی باتر ابتدا مقدار کمی از آن را بر روی پوست نواحی ضخیم تری از بدن مانند آرنج یا پاشنه پا تست کنید. در صورت بروز واکنش های پوستی باید سریعا مصرف فرآورده را قطع کرد و به پزشک معالج اطلاع داد.
موارد کاربرد شی باتر
روغن آرگان در فرآورده های آرایشی بهداشتی به میزان گسترده ای مورد استفاده قرار می گیرد. یکی از این فرآورده ها ماسک مو است. روغن آرگان را به صورت تنها هم استفاده می کنند. در واقع گاهی فرآورده خالص روغن آرگان را تهیه می کنند. در این موارد روغن آرگان خالص برای ترمیم موهای آسیب دیده یا برای ترمیم آسیب های پوستی استفاده می شود.
یکی از این آسیب های پوست خطوط موسوم به استریا است. این استریا ها می توانند در اثر ورزش یا زایمان روی محل های مختلفی ظاهر شوند. یکی از این محل ها ناحیه شکم است. استفاده از روغن آرگان می تواند تا حدی به ترمیم این آسیب ها کمک کند. یکی دیگر از نواحی که می تواند دچار خطوط استریا شود، ناحیه بازو است. برخی از مردم نسبت به این خطوط حساس هستند.
به خصوص این وضعیت در ورزشکاران بسیار دیده می شود. از دیگر خواص روغن آرگان می توان به خاصیت آبرسان یا هیدراتانت آن اشاره کرد. این ماده خاصیت آبرسانی قابل توجهی برای موها دارد. وجود ویتامین E یا آلفا توکوفرول در این روغن، اجازه نمی‌دهد که موها خشک شوند. همین خاصیت از بروز موخوره (Split End) و شوره (Dandruff) نیز جلوگیری می‌کند. همچنین با استفاده منظم از این روغن چه به صورت خالص و چه در قالب ماسک های موی شاربوت ، کمتر احتمال دارد مو دچار حالت شکنندگی یا وز یا پف کردن (Fly Away) شود.
یکی دیگر از خواص ترکیبات موجود در روغن آرگان خواص ضدالتهابی آن هاست. این ترکیبات می توانند باعث مهار فعالیت رادیکال های آزاد اکسیداتیو و ترکیبات التهاب زا شوند. خاصیت ضد التهابی روغن آرگان مانع از بروز حالاتی موسوم به درماتیت می شود. التهاب جلدی یا درماتیت انواع مختلفی دارد. یکی از این انواع درماتیت سبوره است. استفاده از روغن آرگان می تواند باعث شود پوست کف سر مرطوب شود و از بروز عفونت های قارچی جلوگیری به عمل آید. برخی شواهد از اثر محرک روغن آرگان بر تولید کلاژن و فیبرونکتین در پوست خبر دارد.
به این ترتیب می توان انتظار داشت که استفاده از روغن آرگان به خصوص به دلیل حضور ویتامین E به تاخیر در بروز روند پیری پوست منتهی شود. در واقع روغن آرگان این روغن با بهبود خاصیت کشسانی و آبرسانی پوست، بافتی مستحکم، صاف و جوان به آن می‌بخشد. از طرفی خواص آنتی اکسیدانی روغن آرگان به آن خاصیت ترمیم کننده پوست می دهد. استفاده از روغن آرگان می تواند به روند تسریع بهبود جای زخم یا اسکار کمک کند. روغن آرگان نقش محافظتی خوبی در برابر اثرات اکسیدان اشعه ماورا بنفش و سموم آلاینده هوا به خصوص اوزون تروپوسفری دارد.
سخن پایانی
شی باتر یک چربی گیاهی زرد رنگ است. می توان این چربی را به صورت تصفیه شده درآورد. در این صورت رنگ چربی مزبور به صورت سفید رنگ در میآید. این روغن از دانه گیاهی به نام Butyrospermum parkii به دست می آید. در ساختار این روغن مقادیر بالایی از اسید های چرب امگا 3، ویتامین A، ویتامین D و ویتامین E یافت می شود.
از جمله این اسید های چرب می توان به گاما – لینولنیک اسید، آلفا – لینولنیک اسید، لینولئیک اسید و اولئیک اسید اشاره کرد. در شی باتر مقادیر بالایی از آلفا توکوفرول حضور دارد. این ترکیبات در کنار هم به شی باتر خاصیت آنتی اکسیدانی می دهند. شی باتر خواص مختلفی دارد. از جمله اثرات این چربی گیاهی خاصیت ضدالتهابی آن است.
این چربی می تواند به بهبود علائم درماتیت به خصوص درماتیت سبوره کمک کند. البته به شرط آن که به مقدار مناسب و با روش صحیح مورد استفاده قرار گیرد. شی باتر می تواند مانع از بروز شوره سر شود یا به بهبود سریع تر آن کمک کند. به خصوص اگر شوره از نوع خشک (Dry Dandruff) باشد. با این حال مقادیر زیاد شی باتر ممکن است شوره چرب را بدتر کند. بنابراین باید مقدار مورد مصرف از این فرآورده در حد قابل قبولی باشد.
شی باتر می تواند نقش ترمیمی بر روی زخم ها و اسکار آن ها داشته باشد. این محصول همچنین می تواند در فرمولاسیون ماسک های مو به کار رود. در ماسک های مو مانند ماسک شاربوت از این محصول استفاده شده است. به خصوص در ماسک هایی که خارج حمام استفاده می شوند. استفاده از این محصول در ماسک های مو می تواند نقش مهمی در ترمیم موهای آسیب دیده و رنگ شده داشته باشد. شی باتر مانند روغن آرگان، روغن آووکادو، روغن جوانه گندم و روغن جوجوبا همچنین از موخوره، وز شدن موها و در هم گره خوردن آن ها جلوگیری می کند.
تهیه و تنظیم: تیم علمی شرکت داروسازی دارو افشان شایگان